Benlik Gelişimi
Benlik gelişimi-Çocuğun hayatındaki ilk ve en önemli aktörler ANNE ve BABA dır. Çocuğun BEN lik algısı, KİM olduğu Anne ve baba ile kurulan ilişki sonucu şekillenir.
Bu algı ilerleyen yaşlarda kuracağı arkadaş ilişkileri, sosyal ilişkiler ve eşle ilişkisini de etkiler.
Çocukluk ve ergenlik döneminin en büyük amacı kendi kendine YETEBİLEN, sorunlarına ÇÖZÜM ÜRETEBİLEN, kendini ve hayatını KONTROL EDEBİLEN bireylerin yetişmesidir.
Kişilik gelişiminde amaçlanan bir diğer kazanım kişisel yönetimdir. KİŞİSEL YÖNETİM MEKANİZMASINI HAREKETE GEÇİRECEK OLAN İLK KİŞİLER EBEVEYNLERDİR.
Kişisel yönetim, öfke kontrolü, haz alma isteğini erteleyebilme, hoşgörü sahibi olma, dikkat yönlendirebilme gibi beceriler içerir.
Ebeveynler, kişisel yönetim becerilerinin gelişmesi için hem kendi sorumluluklarını hem de çocuğun sorumluluklarını açıklamalıdırlar. Ebeveynlerin kendi sorumluluklarını üstlenme biçimleri ve kendi sorunları ile baş etme yöntemleri, çocukları için model olacaktır.
2-4 yaş arası benlik gelişimi
- Bu yaşlardaki çocuklar yetişkinler gibi düşünemez ve hareket edemezler.
- Sebep-sonuç ilişkisi kuramazlar ve mantık yürütemezler.
- Bu dönem taklit dönemidir ve çocuk öncelikle ebeveynini taklit eder.
- Bu yaştaki en belirgin özellik onaylanma arzusu, sevgi ve ilgi görebilmeye karşın gözden düşme korkusudur.
- Bu yaşta çocuğun yaptığı hata çok endişe edecek bir durum değildir ve normaldir.
- Ebeveynin yapması gereken çocuğun davranışı karşısındaki memnuniyetini veya memnuniyetsizliğini göstermektir.
- Dikkat edilmesi gereken çok uzun açıklamalar yapmadan, somut ve net bir şekilde neyin memnun ettiği veya etmediğinden söz etmektir. Hepsi bu.
5-7 yaş arası benlik gelişimi
- Bu egosantrik bir dönemdir. Bencil, hareketli ve kendine dönük bir dönemdedirler.
- Çocuklar kendilerini ve yeteneklerini eşsiz addederler. Kendileri ve diğerleri hakkında ya tamamen iyi ya da tamamen kötü gibi kesin düşünce kalıplarına sahiptirler.
- Çocuklar kendinden beklenen davranışı ona aktarırken mümkün olduğunca sıcak bir tutuma ihtiyaç duyarlar.
- Kişisel yönetim henüz tam olarak gelişmediği için kendilerini kontrol edemezler. Yetişkinlerin yönlendirme, ödüllendirme veya sınır koyma hareketlerine ihtiyaçları vardır.
- Bu dönemde eleştiri, olumsuz cümleler ve genellemeler iyi sonuç vermez. Yanlış olanı değil doğru olanı ve bunun nasıl yapılabileceğini vurgulamak işe yarar.
8-11 yaş arası benlik gelişimi
- Bilişsel kabiliyetler geliştiği için neden-sonuç ilişkisi artık kurabilirler. Mantıklı kararlar vermeye başlayabilirler. Daha gerçekçi değerlendirmeler yapabilirler. Geçmiş deneyimlerden ders çıkarma veya gelecekteki olayı tahmin edebilmeleri ancak bu yaş döneminde mümkündür. Empati yapma yeteneği gelişmeye başlar.
- Bu dönem kişiliğin sosyal boyuttaki gelişimi için en kritik dönemdir. Bu yaşta birey olmak yanı sıra bir guruba ait olmak önemli olmaya başlar.
- Ebeveynler bu kritik evrede çocuklarına sosyal ilişkilerde ne kadar iyi örnek olurlarsa, çocuk o oranda sağlıklı bir sosyal gelişim sergileyebilir.
- Bir diğer dikkat edilmesi gerekense, zaten eleştiri ve rekabete yatkın oldukları bu dönemde, ebeveynler eleştiri veya rekabete çocuğu sevk etmemeli aksine kabullenici ve destekleyici tutumlar sergilemelidir.
- Başarı, özellikle bu dönemde kesinlikle kabulün ve sevginin koşulu olmamalıdır!
12-14 yaş arası benlik gelişimi
- Bu dönem artık çocuğun soyut düşünebildiği dönemdir.
- Gerçek empati yapabilme bu dönemde gelişir.
- Dönem itibariyle kafası karışık ve kendini mutsuz hissetmeye yatkın olduğu bir dönemdir. Etik konular, değerler, ebeveynler bu dönemde çocuklar tarafından sorgulanmaya başlar. Ebeveynlerini de eleştirirler.
- Fırtınalı ve yorucu bir süreç olan bu dönemde ebeveynin çocukların eleştirilerine ve tepkilerine hoş görü gösterebilmesi ve sabrı çok değerlidir.
- Ebeveynin bu dönemde çocuğa psikolojik bir alan bırakabilmesi çok önemlidir. Aksine bu dönemde uygulanan baskı yıpratıcı sonuçlar bırakabilir.
- Eleştiri ve aşırı tepkilere soğukkanlı, mantıklı, açıklamacı ve aynı zamanda net ve tutarlı yaklaşabilen ebeveyn bu dönemde kriz yönetimini başarır ve aynı zamanda da çocuğuna mükemmel bir model oluşturacaktır.
15-17 yaş arası benlik gelişimi
Bu “BEN KİMİM !?” sorusunun en sık sorulduğu dönemdir.
GENÇ sadece “ne yaptığı” ile ilgilenmez. Artık geleceğe dair planları yani “ne yapacağı” ile de ilgilenmeye başlar. Dolayısı ile davranışları “değer verdiği” hedeflere ulaşmasına yönelik olur. Gence göre kendilik değeri “şu anki ben” ile “ideal ben” arasındaki fark ne kadar azsa, o kadar çoktur.
Doğru ebeveyn yaklaşımı: Bu yaş dönemi gençlere “henüz çok deneyim yaşamamış yetişkinler” gibi davranmak ve “yol göstermek” şeklinde olmalıdır.
Yaşam başarısından çok okul başarısına odaklı anne-babalar çocukları için yüksek hedefler ve rol modeller belirleyerek, onlardan “mükemmel ideal benlik” beklemektedirler. İdealize ettikleri bu “mükemmel ideal benlik” ile çocuğun gerçek benliği” arasındaki fark ne kadar açıksa, genç o oranda değersiz ve yetersiz hissedecektir.
Mükemmeliyetçilik Mutsuzluk Getirir
Mükemmeliyetçilik azim ile eş anlamlı değildir. Azim, mükemmel diye bir şey olmadığını bilerek, elinden gelenin en iyisini yapmaya devam etmek ve çabalamak demektir. Azmin takdir edilmemesi ve olanın kabul edilemeyişi “mükemmel olmayan her şey değersizdir ve Sen! yeterli de değerli de değilsin!!!” mesajını verir.
Gencin kendi görüşleri önemsenmez, sürekli eleştirilir, aşırı baskı ve beklentilerle şekillendirilmeye çalışılırsa; kabul görememekten korkan ve hep bir memnun etme mecburiyeti hisseden genç, sonuç olarak gelişmesine izin verilemeyen sağlıklı kişilik yerine “SAHTE KİŞİLİK” geliştirir.
Araştırmalar çocuğu eleştiren, eksik ve hataları üzerinde duran, duygularını önemsemeyen, düşüncelerine saygı duymayan ebeveynlerin çocuklarının daha fazla stres hormonu salgıladığı, daha çok hastalandığı, daha çok davranım bozukluğu ve psikolojik sorun geliştirdiği ve hem okul hem ilişki sorunlarının da daha fazla olduğunu açıkça göstermektedir.
Yasemin KULAÇ
Uzman Klinik Psikolog
Yazar hakkında
