BAĞIMLILIK
Bağımlılık deyince hemen ve ilk akla gelen uyuşturucular ve alkol bağımlılığı olsa da, pek çok diğer maddeden kumara hatta yemek yemeden egzersiz bağımlılığına kadar uzanan geniş bir yelpazede bağımlılık tan söz etmek mümkündür.
En genel tanım ile bağımlılık zararlı sonuçlar yaratmasına rağmen devam eden madde kullanımı veya zorlayıcı eylemlerle karakterize, genlerden ve çevreden etkilenen karmaşık, kronik bir bozukluk halidir.
BAĞIMLILIK TÜRLERİ
Madde bağımlılığı: İlaçlar da dahil çoğu psikoaktif maddenin bağımlılık yapma potansiyeli vardır. Bu bağlamda bağımlılık bireyde önemli ölçüde bozulmaya ve sıkıntıya yol açan sarhoş edici maddelerin kullanımı olarak tanımlanabilir. Bu durumda ki kişide kontrol bozukluğu, sosyal bozulma, bazı alet ve araçların risk içeren kullanımı sıklıkla görülür.
Madde Kullanım Bozuklukları:
*Alkole bağlı bozukluklar
*Kafeinle ilgili bozuklukları
*Kenevir ile ilgili bozukluklar
*Tütün ile ilgili bozukluklar
*Opioid ile ilgili bozukluklar
*Uyarıcı ile ilgili bozukluklar
*Halüsinojen ile ilgili bozukluklar
*Sedatif, hipnotik veya anksiyolotik lerle ilişkili bozukluklar
DAVRANIŞSAL BAĞIMLILIKLAR
Bir çok davranışın gerçekte bir bağımlılık olup olmadığı konusu hala çok tartışmalı bir konudur. Örneğin alışveriş bağımlılığı, egzersiz bağımlılığı ve seks bağımlılığı davranışsal bağımlılıklar olarak belirtilebilir. Bununla birlikte tıbbi bir tanı olarak değerlendirilen iki tür davranış şunlardır:
*Kumar bağımlılığı
*İnternet de oyun oynama bozukluğu
SEMPTOMLAR
Belirti ve semptomlar bir bağımlılık türünden diğerine değişse de bazı yaygın bağımlılık belirtileri şunları içerir:
*Ruh halinde, iştah ve uykuda değişiklikler
*Riskli davranışlar da bulunmak
*Eskiden zevk alınan diğer şeylere karşı ilgi kaybı
*İnkar
*Gizleme
*Yasal ve maddi sorunlar
*Maddeyi veya davranışı ailenin, iş ve diğer sorumluluklar dahil hayatın diğer bölümlerinin önüne koyma
*Olumsuz sonuçlarına rağmen madde kullanmaya veya bağımlı olunan davranışa devam etmek
*Giderek daha fazla miktarda madde kullanmak veya bağımlı olunan davranışı yapmak
*Yoksunluk belirtileri
Tüm bağımlılıklarda ortak olan 2 özellik ise şunlardır: Bağımlılık yapan maddenin kullanımı veya bağımlı olunan davranış, hem bireyin kendisi hem de çevresindekiler için sorunlara neden olur. Kişinin sorunlarının üstesinden gelebilme ve zorlu durumlarla başa çıkabilme yeteneklerini zayıflatır.
Bu uyumsuz davranışlar kalıcıdır. Kişi bağımlı olduğunda oluşan sorun ve yıkıma rağmen bağımlılık davranışına devam eder.
Birey bir maddeye veya davranışa bağımlı hale geldiğinde madde kullanmayı ya da davranışı durduramaz çünkü tolerans geliştirmiştir.
Tolerans, vücudun ilaç veya maddenin varlığına uyum yapmış olduğu anlamına gelir. Tolerans geliştiğinde aynı etkiyi yaratmak için daha fazla madde veya ilaç kullanmak gerekir.
Madde veya ilacın kullanımı aniden kesilir veya miktarı azaltılırsa, kişi de “Geri Çekilme” denilen fiziksel ve psikolojik semptomlar meydan gelir.
Daha önce de vurgulandığı gibi bağımlılık, kişi, yıkıcı ve zararlı sonuçlar yaşamasına rağmen zorunlu olarak maddeyi kullandığında veya bağımlı olduğu davranışı yapmaya devam ettiğinde ortaya çıkar.
TEŞHİS
Alkol, sigara gibi bir maddenin kullanımı her zaman için bir bağımlılık göstergesi değildir. Ancak ara sıra da olsa kullanım, bağımlılık riski yaratır. Bunun yanı sıra sağlık riski, sosyal risk ve ekonomik risk de oluşturur.
Kişi, gerçekte bir bağımlı olsa dahi bunun bir sorun olduğunu kabul edip tedavi olmaya karar vermedikçe yardım sağlanamaz. Kişinin bağımlı olduğuna dair kabulü ve kararından sonraki adım, bir uzman/doktor tarafından yapılacak muayenedir.
Bir kişinin alacağı kesin teşhis, bağımlılığının doğasına bağlı olur. Bağımlılığa yol açabilecek veya kötüye kullanılabilecek maddeler şunları içerir:
*Alkol
*Esrar
*Kokain
*Halüsinojenler
*Opioidler
*Steroidler
*Metanfetamin
*İnhalanlar( Solunanlar)
*Tütün/Nikotin
*MDMA
*Hatta bazı reçeteli ilaçlar
Bu maddeler tehlikeli biçimde yoksunluk semptomlarına neden olma potansiyeli taşırlar.
BİR BAĞIMLILIĞINIZ OLDUĞUNU DÜŞÜNÜYORSANIZ
Bağımlı olduğunu kabul etmediği halde veya bunun bir bağımlılık olduğuna inanmayan pek çok kişi vardır. Hatta bu o kadar yaygındır ki bunun bir adı da vardır” yüzleşme öncesi aşaması”. Bir bağımlılığınız olabileceğini düşünmeye başladıysanız siz, muhtemelen bu yüzleşme öncesi aşamayı geçtiniz. Şimdi dürüstçe düşünme zamanıdır. Kullandığınız madde veya meşgul olduğunuz davranış hakkında daha fazla bilgi edinin. Herhangi bir bağımlılık belirtiniz var mı gözden geçirin.
Bir çok kişi bu durumu değiştirmeye karar vermenin ardından durumu kendi kendine kontrol edebilir. Ancak bazıları için bırakmayı denemek hiçte hoş duygular yaratmayan geri çekilme semptomlarına yol açar. Böyle bir durumda derhal tıbbi bir yardım alın. Yaygın olarak buna sebep olan başlıca maddeler arasında uyarıcılar, kokain, metanfetamin, ve hatta reçeteli ilaçlar yer alır.
Bazı madde ya da ilaçları başlayıp bırakmak ve tekrar başlamak veya aşırı doz kullanmak akıl sağlığı bozukluklarına veya yaşamı tehdit eden tıbbi komplikasyonlara bile sebep olabilir. Bu sebeple ilaç veya madde bırakma süreci tıbbi gözetim altında yapılmalıdır.
BİR BAĞIMLILIK GELİŞTİRMEYE KATKIDA BULUNABİLECEK FAKTÖRLERDEN BAZILAR ŞUNLARDIR:
Beyin: Bağımlılıklar beynin ödül devrelerinde zamanla değişikliklere yol açar.
Aile Öyküsü: Ailenizde bağımlılığı olan biri varsa, sizin de bağımlı olma olasılığınız daha yüksektir.
Genetik: Bilimsel araştırmalar genetik faktörlerin bağımlılık geliştirme risk ve olasılığını arttırdığını göstermektedir.
Çevre: Bağımlılık yapan maddelerin kolaylıkla bulunduğu veya ulaşıldığı bir sosyal çevre, bağımlı olan kişilerle ilişkiye maruz kalma, bağımlılık gelişmesine katkıda bulunabilir. Ayrıca sosyal destek eksikliği, sosyal baskı ve zayıf başa çıkma becerileri de riski arttırır.
TEDAVİ
Bağımlılıkların gelişmesi zaman alır. Pek çok maddenin bir kez kullanımı ardından hemen bağımlılık yaratmaz. Ancak bazı maddelerin bir kez kullanımından sonra bile zihinsel sağlık sorunu geliştirmek olasıdır. Hatta aşırı doz sebebi ile oluşacak bir komplikasyondan dolayı ölmek bile mümkündür.
Tüm iyileşme yolları aynı değilse de bağımlılıklar tedavi edilebilir. Yaygın tedavi yaklaşımlarından bazıları şunlardır:
*İlaçlar: Aş erme ve yoksunluk semptomlarının tedavisine yardımcı olacak ilaçlar mevcuttur. Bunların yanı sıra bağımlılığın altında yatan psikolojik bozuklukları tedavi etmek için anksiyete veya depresyon ilaçları da kullanılır
*Psikoterapi: Başta Bilişsel davranışçı terapi (BDT) olmak üzere, aile terapisi ve gurup terapileri de dahil psikoterapi yöntemleri mevcuttur.
*Destek grupları ve kendi kendine yardım: Yüz yüze veya online platformda destek gruplar içinde yer almak, psikoeğitim ve sosyal destek sayesinde kişilerin bağımlılıkları ile başa çıkmada harika bir seçenek olabilmektedir.
HASTANEYE YATIŞ
Bazı kişilerin oluşan ciddi komplikasyonlar karşısında tedavi için hastane yatışı gerekebilir.
İYİLEŞMEYE YARDIMCI OLACAK DİĞER ŞEYLER
*Erken uyarı işaretlerini fark edin. Pek çok insan bağımlılıklarını ve ne kadar bağımlı olduklarını fark etmeden yıllar geçirebilirler. Öyle ki bağımlılıkları yaşam tarzları haline gelir. Dolayısı ile yoksunluk ve geri çekilme semptomları yaşamadıklarından bağımlı olduklarını fark etmezler. Ya da geri çekilme semptomlarını, yaşlanıyorum, çok yoruldum, sabahları zaten kötü uyanırım gibi yorumlama eğiliminde olurlar.
*Bağımlılık hakkında bilgi edinin. Kendinizi eğitmek iyi bir başlangıçtır. Bilgi ve eğitim ile bağımlılık yapan davranışları kontrol etmeyi öğrenebilirsiniz. Yardımın her zaman mevcut olduğunu unutmayın. Bu yardımın en iyi şekli terapistiniz veya doktorunuzdan destek almaktır.
Yazar hakkında
