Şema Terapi gerek kişinin/hastanın ihtiyaçlarını kendinin karşılayabilmesini öğretmeye/desteklemeye çok erken odaklanan bir yaklaşım oluşu ile ve gerekse de terapistin, kişi/hasta için, güçlü, tutarlı, onaylayıcı, destekleyici, rehberlik edici ve yol gösterici bir varlık olarak örnek bir rolde oluşu ile de diğer pek çok yaklaşımdan önemli bir ayrım içindedir.
“Ş
emalar”, kendimizle, dünya ile ve diğer insanlarla ilgili sahip olduğumuz “inançları” içeren “psikolojik yapılardır”. Çocuğun normal psikolojik ihtiyaçları karşılanmadığında “Uyum Bozucu Şemalar” gelişir. Bu uyum bozucu şemalar, giderilmemiş temel çocukluk ihtiyaçlarının, kalıtsal mizacın ve erken dönem çevrenin etkileşiminden ortaya çıkarlar. İçerik alanlarına göre; “kopukluk ve reddedilme”, “zedelenmiş özerklik ve performans”, “zedelenmiş sınırlar” ve “abartılı beklentiler” şeklinde gruplandırılabilecek uyum bozucu şemalar etkinleştiği zaman, “Şema Modları” olarak tanımlanan yoğun durumlar ortaya çıkar. “Şema Modu”, kişinin hali hazırda içinde bulunduğu duygusal, bilişsel ve davranışsal durum olarak tanımlanır. 4 temel mod kategorisi vardır. Bunlar :
- İçgüdüsel çocuk modları ( incinmiş çocuk ve kızgın/dürtüsel çocuk)
- Uyum bozucu başa çıkma modları (kaçıngan- korungan, aşırı telafici ve boyun eğici-teslimci)
- İşlev bozucu ebeveyn modları ( cezalandırıcı ebeveyn ve talepkar ebeveyn)
- Sağlıklı modlar ( mutlu çocuk ve sağlıklı yetişkin)
Şema Terapinin amaç ve aşamaları şu şekilde özetlenebilir: İncinmiş çocuk moduna bakım vermek, güvence vermek ve uyum bozucu başa çıkma modlarını yenisi ile değiştirmek. Kızgın/dürtüsel çocuk modunun davranışlarını, duygu ve ihtiyaçlarını uygun ve etkili yollarla ifade edilmesi ile yer değiştirmek. Cezalandırıcı ebeveyni alaşağı etmek ve uzaklaştırmak. Talepkar ebeveyn modunı gerçekçi beklentiler ve standartlara sahip olacak şekilde yumuşatmak. Kişi kendisine hayatta neyin neşe verdiğini öğrenebilsin diye, çevreyi keşfedebilsin diye ve oyun oynayabilsin diye mutlu çocuk modunu özgür bırakmak ve nihayetinde Sağlıklı Yetişkin Modunu geliştirmektir. Şeme Terapi bu amaçlara aşamalarla yaklaşır. Her aşamanın basamakları ve amaçları şöyle özetlenebilir:
- Bağ kurma ve duygu düzenleme
İncinmiş çocuğun yaralarını iyileştirmek, uyum bozucu başa çıkma modlarını bertaraf etmek, duygulanım düzenleme ve başa çıkma becerilerini içerir.
- Şema modu değişimi
Cezalandırıcı ve talepkar ebeveyn modları ile mücadele etmek, kızgın ve dürtüsel çocuğa yön vermek, sınır koymak,krizleri idare etmek ve yönetmeyi içerir.
- Özerklik
Bireyleşme, doğal eğilimleri takip etme, sağlıklı ilişkiler geliştirmek, irtibatta kalma seçeneği ile kademeli olarak terapiyi sonlandırmayı içerir.
Şema Terapi gerek kişinin/hastanın ihtiyaçlarını kendinin karşılayabilmesini öğretmeye/desteklemeye çok erken odaklanan bir yaklaşım oluşu ile ve gerekse de terapistin, kişi/hasta için, güçlü, tutarlı, onaylayıcı, destekleyici, rehberlik edici ve yol gösterici bir varlık olarak örnek bir rolde oluşu ile de diğer pek çok yaklaşımdan önemli bir ayrım içindedir.